كوردی عربي بادینی
Kurdî English

هه‌واڵ وتــار ڕاپۆرت چاوپێكه‌وتن ئابووری مه‌ڵتیمیدیا لایف ستایل كولتوور و هونه‌ر
×
تەحسین وسو عەبدوڵڵا 04/07/2022

عێراق لە تونێلێکی تاریکدا

عێراق وەک دەوڵەت، هەر لەگەڵ دروستکردنییەوە کۆمەڵێک گرفت و قەیرانی جەوهەریی لەگەڵ خۆیدا هەڵگرت. لە قەیرانی بێمتمانەیی نێوان پێکهاتەکانی کۆمەڵگە بگرە تا دەگات بە نەبوونی هەستێکی گشتی، کە سەرجەم پێکهاتە جیاوازەکان لە ڕووی نەتەوەیی، ئایینی و مەزهەبی، ئیتنیکی و کولتوورییەوە لە یەک چوارچێوە کۆ بکاتەوە، وەک ناسنامەیەکی گشتی، چوارچێوەکەش بە جۆرێک بێت، کە گوزارشت لە تایبەتمەندیی سەرجەم پێکهاتەکان بکات.

ئەم بابەتە بەتەواوی لە عێراق نائامادەیە، دەسەڵاتیش بە هیچ جۆرێک سیاسەتی بەو جۆرە ئاراستە نەکردووە، کە هەموو پێکهاتەکان لەخۆ بگرێت، بەڵکوو بەپێچەوانەوە، هەمیشە بەدرێژایی هەشتا ساڵی سەردەمی حاکمیەتی پێکهاتەی سوننەکان، کار بۆ شکاندن و ڕووخاندنی پێکهاتەکانی تر کراوە، جگە لەمە، لەدوای نەمانی ڕژێمی بەعسیش، تەنیا ماوەیەکی کەم نەبێت، کە دەسەڵات گوزارشت بووە لە زۆرینەی پێکهاتەکان، بەڵام دوای ئەم ماوە کورتە، ئەم جارە پێکهاتەی عەرەبی شیعە بە هەمان مێنتالیتە و زیهنییەتی پێشووی دەسەڵاتی فەرمانڕەوا لە عێراق، دەستی بەسەر تەواوی جومگە سەرەکییەکانی دەسەڵات و سیستەمی سیاسیدا گرت، بەڵام بە بەرگێکی دیكە، کە جیاواز لە ڕابردووە.

ئەگەر لە ڕابردوو ڕژێمی فەرمانڕەوای ستەمکار لە عێراق لەسەر بنەمای توندوتیژی، کودەتا، سەپاندنی زۆرداری بووبێت، بەڵام ئەم جارە پێکهاتەی عەرەبی شیعە لە ڕێگەی زۆرینەی هەڵبژێردراوەوە، پاساوی سەپاندنی هەژموون و پێگەی خۆی لە تەواوی جومگەکانی دەسەڵات و دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەت پیشان داوە.

ئەم سایکۆلۆژییەت و ڕوانگەیەی دەسەڵاتی زاڵ لە بەغدا، هەموو کات وڵاتی بەرەو رووی قەیران و داهاتووی نادیار کردووەتەوە. بە گوازارشتێکی دیکە، بەرژەوەندیی گشتیی دەوڵەت لە عێراق هەموو کات بووەتە قوربانیی مەرام و ویستە کەسییەکانی دەسەڵاتدار. بە گشتی ئەمە فەرهەنگ و کولتووری دەسەڵاتی سیاسییە لە عێراق، بۆیە داهاتووی ئەم دەوڵەتە لە تونێلێکی تاریکدایە.

پڕۆسەی سیاسی لە عێراق بە جۆرێک پەکی کەوتووە، کە ماوەی نزیکەی نۆ مانگ بەسەر بەڕێوچوونی هەڵبژاردنی پێشوەختەدا دەرباز دەبێت، بەڵام هێشتا بۆ داهاتووی پڕۆسەی سیاسی هیچ ڕۆشناییەک بەدی ناکرێت، كە بۆنی دەربازبوونی لێ بێت. ئەگەرچی ئامانجی سەرەکی لە هەڵبژاردنی پێشوەخە بەگشتی بۆ ئەوەیە کە وڵات لەو چەقبەستوویەی تێیدایە ڕزگار بێت، بەڵام بۆ وڵاتێکی وەکوو عێراق حاڵەتەکە پێچەوانە دەبێتەوە، لەبەرئەوەی لە هەڵبژاردندا لەجیاتی ئەوەی وڵات لە قەیران ڕزگار بکات، بەپێچەوانەوە تووشی قەیرانی دیكەی دەکات. ئەگەر ئەمە حاڵی وڵاتێک بێت، کە هەڵبژرادن نەتوانێت پرسەکان یەکلایی بکاتەوە، ئیدی ئومێد و هیوا بۆ داهاتووی ئەو دەوڵەتە لە کوێ بەدی دەکرێت؟

دوای ئەو ماوە دوورودرێژە، سەرکردە سیاسییەکان نەیانتوانیوە بگەنە چوارچێوەیەکی هاوبەش بۆ تێپەڕاندنی قۆناغێکی سەختی ململانێی سیاسییەکان، ئیدی داهاتووی ئەم دەوڵەتە لە تونێلێکی تاریک زیاتر هیچی تری لێ چاوەڕوان ناکرێت. بەردەوامیی ئەم باردودۆخەی ئێستا بە مانای درێژەدانە بە بەهێزبوونی ئەو گرووپ و لایانەنەی کە چوارچێوەی کارکردنی خۆیان لەدەرەوەی دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەتدا دەبیننەوە، لە بەرامبەریشدا دەوڵەت وەک دامەزراوەیەکی فەرمی، ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕووی لە سستی و لاوازیدا دەبێت.

دەرەنجام، بارودۆخی سیاسیی عێراق گەیشتووەتە خاڵێک کە ئیدی ئەگەر حکوومەت گوزارشت نەبێت لە هەموو ویستە جیاوازە سیاسییەکان، ئەوا بە هیچ شێوەیەک ناتوانێت بەردەوام بێت، لەبەرئەوەی هەموو ئەو گرووپ و لایەنانەی بوونەتە خاوەنی هێزی چەکداری لەدەرەوەی دامەزراوە فەرمییەکانی دەوڵەت، بەئاسانی دەتوانن دەسەڵاتی سیاسی بۆ خواستەکانی خۆیان ملکەچ بکەن و پڕۆسەی سیاسیش تووشی دەرەتان و سستیی وا بکەن، کە نەک لەدەرەوەی سیستەم توانای بەرەنگارییەکانی نەبێت، بەڵکوو لە ناوخۆی سیستەمەکەش کێشەکان ئەوەندە قووڵن، دەتوانن دەسەڵاتی سیاسی پەک بخەن.