كوردی عربي بادینی
Kurdî English

هه‌واڵ وتــار ڕاپۆرت چاوپێكه‌وتن ئابووری مه‌ڵتیمیدیا لایف ستایل كولتوور و هونه‌ر
×

لە عێراق، ئازادیی میدیا لە پاشەکشەی بەردەوامدایە و رۆژنامەوانان عێراق جێدەهێڵن

نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان: هەرێمی كوردستان لە هەموو روویێكەوە لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق جیاوازترە

ئازادیی میدیا لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق لە پاشەکشەی بەردەوامدایە و رۆژنامەوانان بەهۆی هەڕەشە و توندوتیژی و نەبوونی دەرفەتی ئازادیی کارکردن، عێراق جێدەهێڵن.

پێچەوانەی چاوەڕوانییەکان
بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان، پیشەی ڕۆژنامەوانی لە عێراق دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەروەختەی عێراق لەژێر هەژموون و دەسەڵاتی عوسمانییەکاندا بووە، کە یەکەم ڕۆژنامە بە ناوی (زەورا) لە ساڵی 1869، بە هەردوو زمانی عەرەبی و تورکی بڵاو بووەتەوە.
لەو مێژووەشەوە تاوەکوو ئەمڕۆ، ڕەوشی رۆژنامەوانی لە عێراق بە چەندین قۆناغی جیاجیادا تێپەڕیوە، بە شێوەیەک، میدیا لە سەردەمی رژێمی رووخاوی سەدام تەنیا میدیای دەسەڵات بووە، بەڵام لەدوای 2003 و رووخانی ئەو رژێمە دیکتاتۆرە، لە ناوچەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق، دەرگای میدیاکان بۆ جارێکی دیکە بە رووی کاری رۆژنامەوانیدا کراوەتەوە، بەڵام لەو ساڵەوە رۆژ بە رۆژ بەرەو داخران و دۆخی خراپ هەنگاوی ناوە و بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەکان، دەبوایە ئێستا لە پارساڵ باشتر بوایە، خراپیی ئەو دۆخەش پەیوەندیی بە دەسەڵاتدارانی عێراقەوە هەیە، کە لەو ساڵەوە حوکمی عێراق دەکەن و بە شێوەی جیاواز هەوڵیان داوە رەوشی رۆژنامەگەری بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆیان کۆنتڕۆڵ یاخود سەرکوتی بکەن.
دۆخەکە رۆژ بەڕۆژ خراپترە
ئەگەر سەرەتاکانی رووخانی رژێمی دیکتاتۆر لە بەغدا و دەرکەوتنی میدیا لە عێراق، بۆ گەیاندنی دەنگی خەڵک و ئازادیی رۆژنامەگەری بووە وەکوو دەسەڵاتی چوارەم، بۆ ئەمڕۆ میدیا لە عێراق خۆی بووەتە داردەستەی دەسەڵاتداران و بە شێوەیەک کۆنتڕۆڵ کراوە کە لەسەرووی دەزگاکانەوە بڕیار بەسەر میدیاکاندا دەدرێت.
بەو هۆیەوە، لە چەند رۆژی رابردوودا، بە تۆمەتی (سووکایەتیکردن) بە دەسەڵاتدارانی ئێران، دەیان ڕۆژنامەنووس ‌و کارمەندی کەناڵی (ئەلعێراقییە) لە کارەکانیان دوور خراونەتەوە.
ڕۆژی یەکشەممەی رابردوو، بە بڕیارێکی کەناڵی (ئەلعێراقییە) هەریەکە لە سەعدوون موحسن پێشکەشکاری بەرنامەی (ئەلموحاید) و دەیان ڕۆژنامەنووس‌ و کارمەندی بەشدار لەو بەرنامەیە، بە تۆمەتی سووکایەتیکردن بە دەسەڵاتداران لە عێراق، لە کارەکەیان دوور خراونەتەوە.
بەپێی زانیارییەکانی (باسنیوز)، بڕیارەکە بەهۆی قسەی میوانێکی بەرنامەکەوە بووە، کە هێرشی کردووەتە سەر دەسەڵاتدارانی ئێران و بە هۆکاری خراپیی دۆخی عێراقی لە قەڵەم داوە.
بە عێراق دەڵێن: ستۆپ
لە راگەیەنراوێکیشدا، سەبارەت بە دۆخی میدیا لە عیراق، ژمارەیەک رۆژنامەنووس، نووسەر، چالاکوان، ئەندازیار، ئەکادیمی، هونەرمەند، سەرمایەدار، شاعیر، دادوەر، ئەندامی پەرلەمان و پیشەوەرانی دیكە، داوا دەکەن ئازادیی رادەربڕین سەروەر بێت و چیدی بەهۆی دەربڕینی رای جیاوازەوە، هیچ هاووڵاتییەکی عێراقی سزا نەدرێت.
لە راگەیەنراوەکەدا کە رۆژی 4ی حوزەیران 266 کەسی خاوەنی پیشەی جیاوازن تیایدا داوا دەکەن، کە ئازادیی رادەبڕین سەروەر بێت و هاووڵاتییانی عێراق لە بەرامبەر دەربڕینی بۆچوونی ئازاد لە کارەکانیان دوور نەخرێنەوە، یاخود فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرنەچێت.
بە گوتەی ئەوان، لەم چەند مانگەی رابردوودا، دیاردەی پێشێلکاری بەرامبەر ئازادیی رادەربڕین زیادی کردووە، بە شێوەیەک کە نیگەرانیی لەسەر دواڕۆژی وڵات و مافەکانی هاووڵاتییانی عێراقی بە نێر و مێیانەوە، هێندەی دیكە بەرفراوان کردووە.
لە راگەیەندراوەکەیاندا باس لەوە دەکەن، ئێستا دەسەڵاتداران هەندێک دەستەواژە بەرامبەر بەو کەسانە بەکار دێنن کە رای ئازاد دەردەبڕن و دەشڵێن: "دەسەڵاتە پێشێلکارەکان و خاوەن پایە حکوومییە بەرزەکان و حزبە دەسەڵاتدارەکان، پەنایان بردووەتە بەر دەستەواژەی وەک (بەدگوتاری بەرامبەر بە دەزگاکانی دەوڵەت) و (سووکایەتیکردن بە دەسەڵاتی دادوەری) و (بێڕێزیکردن بە سیمبولەکان) بۆ وێناکردنی ئەو کارانەی دەیانەوێت بە تاوان ناودێریان بکەن، تاوەکوو لەو رێگەیەوە سزای ئەو هاووڵاتییانە بدەن کە ئازادانە بۆچوونیان دەردەبڕن."
پێوەند بەم پرسە، ئازاد حەمەدئەمین، نەقیبی رۆژنامەنووسانی کوردستان، بۆ (باسنیوز) ڕایگەیاند، لەم رۆژانە لە کۆنگرەی ٣١کەمینی فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی بوون لە مەسقەتی سەڵتەنەی عومان، لەو کۆنگرەیەدا ئەو پەیامەیان گەیاند کە لە پرسی میدیا و کاری رۆژنامەوانیدا بە هیچ شێوەیەک هەرێمی کوردستان بە عێراق بەراورد نەکرێت، یان ناکرێ بە یەک پاکێج باس بکرێن.
نەقیبی رۆژنامەنووسانی کوردستان گوتیشی: ”هەمیشە داوامان کردووە و بە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکانمان گوتووە، کاتێک ڕاپۆرت لەسەر رەوشی عێراق دەکەن، دەبێ هەرێمی کوردستان جیا بکەنەوە، چونکە لە هەرێمی کوردستان ئەمن و ئاسایش هەیە، دووەمیان لە رووی قانوونیشەوە هەرێمی کوردستان زۆر جیاوازە لە عێراق، تاوەکوو ئێستا لە عێراق نەتوانراوە یاسای بەدەستهێنانی زانیاری دەربچێت، بەڵام لە هەرێمی کوردستان لە 2011ەوە ئەو یاسایە هەیە، جگە لەوە یاسای رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستان چوار ساڵ پێش عێراق دەرچووە.“
روونیشی كردەوە: ”کاتێک دەچینە کۆنگرە نێودەوڵەتیەکان ئەو جیاوازییە زۆر بە زەقتر لەنێوان ئێمە و شاندە عێراقیەکان دەبینین، ئێمە باسی شتێک دەکەین ئەوان زۆر جیاوازترە کێشەکانیان، لەبەرئەوە رەخنەی زۆرم لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان گرتووە لەوانە CPG، پەیامنێرانی بێستووریش کە ناکرێ لە دوورەوە بە تەلسکۆپ بگەڕێن کامە خەڵک لە دژی ئەزموونی هەرێمی کوردستانە بیکەن بە پەیامنێر و دایبنێن و شتەکان لەو وەربگرن، جگە لەوەش لە رووی سیستەمی سیاسییشەوە دۆخی هەرێمی کوردستان زۆر جیاوازترە لە عێراق، لەبەرئەوە باشتر وایە کاتێک راپۆرتەکانیان دەکەن ئەو رێکخراوانە لە هاوپێچێکدا روونی بکەنەوە کە باس لە عێراق دەکەن، یان هەرێمی کوردستان، ئەوە بەو مانایە نا کە هەرێمی کوردستان هیچ کەموکوڕییەکی نیە، بەڵام هەموو شتێک وەکوو خۆی باس بکرێت باشترە لەو تێکەڵییەی کە دەکرێت.“
نەقیبی سەندیکای رۆژنامەنوسانی کوردستان، جەختی لەوەش کردەوە کە هیچ شتێک نیە هەرێمی کوردستان بە هەموو میکانزمێکەوە بە عێراقەوە گرێ بدات، چونکە لە رووی دەستوورییەوە هەرێمی کوردستان لە عێراقدا ناوچەیەکی فیدڕاڵە و جیاوازیی وەرگرتووە، دەکرێ لەو پرسانەدا بە جیاواز باس بکرێن.
هەروەها رەحمان غەریب، رێکخەری سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکیکردن لە مافی رۆژنامەنووسان، کە یەکێکە لەو کەسانەی واژۆی لەسەر ئەو راگەیەنراوە کردووە، لەمبارەیەوە گوتوویەتی: ”هەندێک بڕگەی یاسای سزادانی عێراقی هەیە، دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دیکتاتۆرییەت و سەدام حوسێن، نابێ لەسەر ئەو یاساییە خەڵک سزا بدرێت. نابێ ئێستا هەنگاو بەرەو دیموکراسی بنێین، بەڵام بڕگەکانی ئەو یاسایانە بەکار بێنین."
ڕێکخەری سەنتەری میترۆ ئاشکراشی کردووە، زیاتر لە 500 رۆژنامەنووس لە عێراق کوژراون، لەبەرئەوەی رەخنەیان گرتووە، دەڵێت: "دەمانەوێت بە دەسەڵاتدارانی عێراق بڵێین (ستۆپ) بوەستن، ئێمە بەرگەی ئەم بارودۆخە ناگرین کە لە عێراقدا هەیە، درۆ بە ناوی ئازادیی رادەبڕین و دیموکراسی دەکرێت، ناکرێت کەسێک باسی بەرپرسێک بکات و بۆ سبەی بە بڕگەیەکی یاسایی سەردەمی دیکتاتۆرییەت سزا بدرێت و چاودێری لەسەر رەخنەگران و نووسەران رۆژنامەنووس زیاد بکرێت."
عێراق ناوچەیەکی مەترسیدارە؟
پێشتریش هەر سەبارەت بە رەوشی رۆژنامەوانی لە عێراق، ڕێكخراوی ڕۆژنامه‌نووسانی بێسنوور ڕایگەیاندووە، عێراق بۆ ڕۆژنامەنووسان ناوچەیەکی مەترسیدارە و پێویستە لەسەر بەرپرسانی عێراقی گیانی ڕۆژنامەنووسان بپارێزن.
لە ڕاگەیەندراوەکەی ڕێکخراوەکەدا هاتووە: ”ڕەوشی ڕۆژنامەگەری لە ناوچە جیاوازەکانی عێراقدا لە ئاستێکی مەترسیداردایە و پێویستە بە زووترین کات ڕێگە لە ڕەشبگیری و کوشتنی ڕۆژنامەنووسان بگیرێت.“
ئاماژە بەوەش کراوە، دەبێ بەرپرسە عێراقییەکان ئەو کەسانە ڕادەستی دادگا بکەن کە دەستیان هەبووە لە کوشتنی ڕۆژنامەنووساندا و بە سزای خۆیان بگەیەندرێن. 
هاوکات بەپێی ڕیزبەندیی بۆ ئازادیی ڕۆژنامه‌گه‌ری لە جیهاندا، کە هەر لەلایەن ڕێكخراوی ڕۆژنامه‌نوسانی بێسنوور بڵاو کراوەتەوە، تیایدا له‌ كۆی ١٨٠ ده‌وڵه‌ت، عێراق له ‌ڕیزبه‌ندی ١٥٦مین وڵاتدا دیاری کراوە.
لای خۆشیانەوە، كۆمەڵەی داکۆکیکردن لە ئازادیی رۆژنامەگەری لە عێراق ئاشکرای کردووە، لە ماوەی لە (لە 3-5-2021 تا 2-5-2022) واتە لە ساڵێكدا  280 حاڵەتی پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسانی عێراق تۆمار کراون.
كۆمەڵەی داکۆکیکردن لە ئازادیی رۆژنامەگەری باسی لەوەش کردووە، پێشێلکارییەکان بەرامبەر رۆژنامەنووسان لە عێراق، پێکهاتوون لە پەلاماری چەکداری، هەڕەشەی کوشتن، برینداربوون لە کاتی رووماڵکردن، سکاڵا تۆمارکردن لەسەریان بە یاسای سەردەمی دیکتاتۆرییەت، هەوڵی تیرۆرکردن و هەڵکوتانە سەریان.
ساڵی پاریش کۆمەڵەی داکۆکیکردن لە مافی ڕۆژنامەنووسان ئاشکرای کردبوو، کە لە ساڵی 2021دا 250 هێرش و کاری دژ بە ڕۆژنامەنووسان لە عێراقدا تۆمار كراوە.
بەپێی راپۆرتی ساڵی 2021ی كۆمیتەی پاراستنی رۆژنامەنووسانیش، عێراق لەدوای سۆماڵ و باشووری سوودان، لە ریزبەندی سێیەمی ئەو وڵاتانەیە، كە تیایدا بكوژانی رۆژنامەنووسان لە سزا رزگاریان بووە.