لە ماوەی كەمتر لە ساڵێكدا، نەتەوە یەكگرتووەكان 26 دەستدرێژی و تیرۆركردنی چالاكوانەكانی لە ناوچەكانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق تۆمار كردووە، ئەمە جیا لەوەی سەركۆنەی دەربازبوونی تاوانكارانیشلە دەستی یاسا، دەكات.
رۆژی پێنحشەممەی رابردوو، نەتەوە یەكگرتووەكاتن لە راگەیاندراوێكدا گوتی: ”دەربازبوونی تاوانباران لە سزا و یاسا، دەرهەق بە پرسی بەئامانجگرتنی چالاكوانان لە عێراق لەلایەن چەكدارانی نەناسراوەوە، ترس و دڵەڕاوكێ و بەرتەسككردنەوەی ئازادیی بیروڕای لێ كەوتووەتەوە.“
راگەیاندراوەكە روونیشی كردووەتەوە: ”لە مانگی ئایاری 2021 تا (نیسانی 2022) بیست و شەش (26) چالاكوان و خۆپیشاندەر لە ناوچە جیاجیاكانی عێراق رووبەڕووی دەستدرێژی و رفاندن و كوشتن بوونەتەوە.“
نەتەوە یەكگرتووەكان نیگەرانیی خۆیشی لە بەئامانجگرتنی دادوەر و ئەفسەرانی لێكۆڵینەوە لە پرسی بەئامانجگرتنی چالاكوان و ئۆپۆزسیۆن دەربڕیوە، كە لەلایەن كەسانی سەر بە میلیشیا چەكدارەكان رووبەڕووی هەڕەشە و توندوتیژی بوونەتەوە.
عێراق لە كۆتاییەكانی 2019دا شەپۆلێكی ناڕەزایی بەخۆوە بینی و بووە هۆی كوژرانی زیاتر لە 600 خۆپیشاندەر و برینداربوونی نزیكەی 30 هەزاری دیكەیان.
چاودێرا پێیان وایە، تاوانی تیرۆركردنی چالاكوانەكان و دەستدرێژیكردنە سەریان، بەهۆی نەیارییانە بۆ بەشدارییان لە ناڕەزایەتییەكانی دژ بە هەژموونی ئێران لە عێراقدا.
ئەگەرچی خۆپیشاندانە ناڕەزایەتییەكان كەمیان كردووە، بەڵام هێشتا زۆر لە چالاكوانان داوای لێپرسینەوە لەو بەرپرسانە دەكەن كە دەستدرێژییان كردووەتە سەر چالاكوانەكان.
كاتێكیش مستەفا كازمی، لە ئایاری 2020 بوو بە سەرۆك وەزیران، چەندین جار بەڵێنی دا لێپرسینەوە لەگەڵ هەموو ئەو كەسانەدا بكات كە لە دەستدرێژیكردنە سەر چالاكوانان تێوە گلاون.
هاشم سەعدی، لێكۆڵەری كاروباری ئەمنی لە عێراق، بە ماڵپەڕی (جسوور پۆست)ی راگەیاندووە، حكوومەت زۆر باش ئەو لایەنانە دەناسێت، كە تۆمەتبارن بە كوشتنی چالاكوانان و دەستدرێژیكردنە سەریان، بەڵام دەترسێ لەوەی ئاماژە بە ناویان بكات.
سەعدی، حكوومەتی عێراقی بە كەمتەرخەم بەرامبەر بە دۆسیەی تاوانە سیاسییەكان تۆمەتبار كرد. جەختیشی كردووەتەوە لەوەی، عێراق بەدەست میلیشیاكان و بڵاوبوونەوەی چەك لەدەرەوەی دامەزراوەی حكوومی دەناڵێنێ.
گوتیشی: ”بڵاوبوونەوەی چەك و زۆربوونی میلیشیاكان، دیارترین هۆكاری سەرەكیین بۆ ئەو دۆخە نەخوازراوەی لە عێراقدا هەیە كە وای كردووە بەبێ رێككەوتن لەگەڵ ئەو میلیشیایانە حكوومەتی نوێی عێراق پێكنەهێنرێت.“
جەختیش دەكاتەوە، كە حكوومەتی ئێستا دەزانێ كە میلیشیاكانی لایەنگری ئێران لەناوخۆی عێراق ئەو تاوانانە دەكەن، بەڵام ناوێرێ رووبەڕوویان ببێتەوە.
ئاماژەی بۆ ئەوەش كردووە، دەستوەردانی سەربازیی ئەمریكا لە عێراق لە 2003 ئەو دەروازەیەی لە وڵاتێكی عەرەبی بەرەوڕووی ئێران و میلیشیاكانی كردەوە، كە وای كرد ململانێی مەزهەبی لەنێوان گرووپە چەكدارەكان دروست ببێ.
سەعدی دەشڵێ: ”ژیانی سیاسی لە عێراق ژەهراوی بووە، ئەو وڵاتە ئارام نابێتەوە، تەنیا بە هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاكان و گەڕاندنەوەی چەك نەبێ بۆ دامەزراوەكانی حكوومەت، ئەمەش كارێكی زەحمەتە.“
لەلایەن خۆیەوە، عودەی سلێمان، لێكۆڵەری سیاسی لە عێراق بۆ (جسوور پۆست) رایگەیاندووە، عێراق لە دوو ساڵی رابردوودا، لە كاتی خۆپیشاندانەكانی 2019وە هەڵمەتێكی گەورەی توندوتیژی بەرامبەر بە چالاكوانە سیاسییەكان دیوە و بووەتە هۆی كوژران و برینداركردنی هەزاران كەس لەسەر دەستی میلیشیا چەكدارەكان.
لە وەسفی دۆخەكەشدا دەڵێ، عێراق و پرۆسەی سیاسی و ئەوەی تیایدایە كەوتووەتە دەست میلیشیاكان و ترس و دڵەڕاوكێ بەسەر هەڵوێستدا زاڵ بووە.
دەشڵێ: ”ئەو ژمارە قوربانییانەی چالاكوانان لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندراوە، زۆر كەمترە لە ژمارە راستەقینەكە، میلیشیاكانی سەر بە ئێران ژمارەیەكی زۆر لەوە زیاتر خەڵكیان گرتووە و رفاندووە و كوشتووە و ئازار داوە.“
سلێمان دەشڵێ: ”حكوومەت ترسی هەیە لەوەی رووبەڕووی ئەو میلیشیایانەی سەر بە ئێران ببێتەوە، چونكە رووبەڕووبوونەوەیان واتا تەقینەوەی دۆخی سیاسی و ئەمنی بە شێوەیەكی زۆر گەورەتر لەوەی ئێستا.“
جەختیش دەكاتەوە، كە میلیشیا چەكدارەكان هیچ لارییان نییە لە كوشتنی تەواوی خەڵكی عێراق، تەنیا لەپێناو مانەوەی ئێران و بەرژەوەندییەكانی لە عێراق.
ئێستا عێراق بە تەنگژەیەكی گەورەی سیاسیدا تێدەپەڕێ، كە بووەتە هۆی ئەوەی پرۆسەی پێكهێنانی حكوومەتی نوێ زۆر ئاڵۆز ببێ، ئەگەرچی چەندین مانگ بەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەماندا تێپەڕیوە.
هەروەها عێراق بە تەنگژەیەكی گەورەی ئابووریدا تێدەپەڕێ، سەرباری ئەوەی داهاتی نەوتی تەنیا لە مانگی ئایاری رابردوودا 11 مليار دۆلار بووە، بەڵام حكوومەتی مستەفا كازمی دەستی بەستراوە لەوەی ئەو داهاتە بۆ خزمەتی عێراق خەرج بكات، چونكە حكوومەتەكەی ئێستا حكوومەتی كاربەڕێكەرە.