بەپێی توێژینەوەیەك كە چەند پسپۆڕێكی بەشی سامانی ئاژەڵی كۆلیژی ئەندازیارییە كشتوكاڵییەكانی زانكۆی سەڵاحەدین، یەكێكە لە قازە هەرە باشەكانی كوردستان، كە هەم دەتوانرێت لە رووی هێلكەوە سوودی لێ ببینین، هەمیش لە رووی گۆشتەوە، بۆیە دەڵێت: ”قاز سامانێكی نەتەوەییە، پێویستە حكوومەت و وەزارەتی كشتوكاڵ ئەو سامانە بپارێزن و وێستگەی تایبەتی بۆ بكەنەوە“.

كوردستان، سێ رەنگ قازی هەیە، سپی، خۆڵەمێشی و بەڵەك، بە پێی توێژینەوەیەك هەر یەك لە پرۆفسۆران د. یوسف بەرزنجی، مامۆستا لەنجە ئەسعەد ئیسماعیل و موحسین عەلی، لە بەشی سامانی ئاژەڵی كۆلیژی ئەندازیاری كشتوكاڵی زانكۆی سەڵاحەدین، بەشداربوونە، ئەوەیان سەلماندووە، كە هەر یەك لەو قازانە، جیناتیان جیاوازە.

د. یوسف بەرزنجی، بە (باسنیوز)ی راگەیاند، كە تائێستا دوو توێژینەوە لەسەر قازی كوردی پێشتر لە ساڵی ٢٠١١ توێژینەوەیەك لەلایەن مامۆستا لەنجەوە كراوە، كە لە كێشە، قەبارە و كێشی قازی كوردی كۆڵیوەتەوە، كە یەك جۆر قاز هەیە، بەڵام سێ رەنگی جیاوازن و لە رووی توخمەوەش جیناتیان جیاوازە، واتا دەبێتە سێ جۆر، هەر یەك لە سپی، خۆڵەمێشی و بەڵەك، لە توێژینەوەیە گرنگی بە جەرگی ئەو قازە دراو توێژینەوەی لەسەر كرا، چونكە لە جیهاندا گرنگی بە جەرگی قاز دەدرێت لەبەرئەوەی چەندین پێكهاتەی پزیشكی تێدایە، كێشەكەشی نزیكەی ٥٠ گرام دەردەچێت، كە بەراوردكرا، بە كێشی قازەكەی و بە بنەچەی قازی بیانی، كێشەكەی زۆر باشە، ”ئەگەر بێتوو پەرەی پێ بدرێت، چونكە لە گوندەكان بەشێوەیەكی زانستی بەخێوناكرێت، تەنیا بەڕەڵا دەكرێت و ئێواران تۆزێك تلیتیان پێ دەدرێ، بەڵام ئەگەر بەشێوەیەكی زانستی بەخێو بكرێت، دەتوانین كێشەكەی زیاتر دەبێت و حەتمەن كێشی جەرگەكەشی باش دەبێت“.

لە نێوان هەر سێ رەنگی قازی خۆماڵی، سپییەكە كێشی لە هەموویان زیاترە، رێژەی گۆشتیشی زیاترە، بەڵەكەكەش كێشی لە هەردووكیان كەمترە، خۆڵەمێشییەكە لەنێوان سپی و بەڵەكەكەیە، سپییەكەش باشە كە كێشی زیاترە، چونكە رەواجی زیاترە و گۆشتەكەی سپیترە،

توێژینەوەی دووەم، كە لەسەر هەر سێ رەنگی قازەكان كراون، بۆ ئەوە بووە كە بزانرێ جیاوازییەكان هەر لە رەنگە یان توخمی سەربەخۆن، بە تەكنیكی (PCR) لە جیناتەكانی شەش بۆهێلیان وەرگرت، بە میتۆدی ( RAPD PCR)، كە دەرچوو جیناتی هەموو رەنگەكان جیاواز بوون، واتا توخمی سەربەخۆن و بەرزنجی دەڵێت: ”ئەگەر ١٠٪ جیاوازبن توخنی سەربەخۆن، بەڵام دەركەوت سپییەكە لەگەڵ خۆڵەمێشییەكە ٦٤.١٢٪ جیناتیان جیاوازە، بەڵەكەكە لەگەڵ سپییەكە جیاوازیان ٤٣٪ە، بەڵەكەكە لەگەر خۆڵەمێشییەكە ٦٤٪ە، ئەوەش دەسەلمێنێت نەك تەنیا رەنگیان جیاوازە، بەڵكو توخمی سەربەخۆن، ئەوەش گرنگە كە تۆ دەڵێی سێ توخمم هەیە، نەك یەك، بۆیە پێویستە بیانپارێزین و بە جیا بەخێو بكرێت و لە وێستگەی جیا دابنرێت، بۆ ئەوەی ئەو جۆرایەتییە بپارێزین، ئەگەر كاری لەسەر بكرێت دەتوانین بەڵەكە كە كێشی سووكترە بەرەو هێلكە بیبەین و سپییەكە بۆ گۆشتەكە و چاككردنی تێدا بكرێت“.

د. یوسف بەرزنجی، جەخت لە باشییەكانی قازی خۆماڵی دەكاتەوە، كە قاز لە دنیا بۆ هێلكە بەخێودەكرێت و هەشە بۆ گۆشت، بەڵام قازی كوردی هەردوو رەگی تێدایە، چونكە كاری لەسەر نەكراوە، تاكو بۆ گۆشت یان تەنیا هێلكە بیبەن، ”ئەوەی ئێمە هەم بۆ گۆشت و هەمیش بۆ هێلكە دەبێت، بە بەراوردیش لەسەر قازی جیهانی سیفاتی زۆرباشی هەیە، قازی خۆماڵی بەرگری بەهێزی بۆ نەخۆشی هەیە، جەرگەكەی كە نزیكە لە قازەكانی دەرەوە، بۆ كاری پزیشكی دەتوانین سوودی لێ وەرگرین و پێكهاتەی دەرمانی پزیشكی تێدایە، ئەگەر تاقیگەمان هەبێت، سەرباری سوود لە پەڕەكەی و گۆشت و هێلكەی“.

بۆیە ئەو پرۆفیسۆرە پێی وایە، هاوردەكردنی قازی بیانی زیانی بۆ ژینگە و قازە خۆماڵییەكان هەیە، هەموو رێكخراوە جیهانییەكانیش هاواری ئەوە دەكەن، كە توخمەكان بپارێزێن، دەڵێت: ”ئەوەی لەدەرەوە هاوردە دەكرێت، لە داهاتوو نامێنێت، چونكە لەوانەیە دوای چەند ساڵێك هەندێك نەخۆشی لەپڕ دەردەكەوێت، ئەوە توانای بەرگری نەبێت، بەڵام قازی خۆمان توانای بەرگری هەیە، هەروەها هێنانی چۆلەكەش بەبێ رەچاوكردنی لایەنی زانستی زیانی هەیە، ئەو تێكەڵبوونە زیانی زۆرمان پێدەگەیەنێت، لەوانەیە سەرچاوەیەك بن بۆ نەخۆشی تازە لەلای ئێمە“.

ئەو مامۆستایەی بەشی سامانی ئاژەڵی نكۆڵی لەوە ناكات، كە حكوومەت و وەزارەتی كشتوكاڵ دەبێت رۆڵیان هەبێت لە پاراستنی ئەو توخمانە، وێستگەی تایبەتیان هەبێت و كاری لەسەر بكەن، یەكەم بۆ پاراستنی ئەو توخمانە، چونكە سامانێكی نەتەوەییە، دووەم بۆ پەرەپێدانیان و پێشخستنیان، بۆ ئەوەی وەك سەرچاوەیەك بمێنێتەوە، ”هەندێك ئاژەڵمان هەیە، ئێمە دەڵێین خراپە، كە لەدەرەوە دەیبەن، لای ئەوان باشە، بۆچی لای ئەوان باشە، چونكە كاری بۆ دەكەن و وێستگەی تایبەتی بۆ دروست دەكەن، بەداخەوە ئێمە قەدری بەرهەمەكانی خۆمان نازانین، ئەو ئاژەڵانە سامانی نەتەوەیین و لەسەرمان بیپارێزین و ماددەی خاون و دەتوانین بەرهەمی لێبێنین“.