كوردی عربي بادینی
Kurdî English

هه‌واڵ وتــار ڕاپۆرت چاوپێكه‌وتن ئابووری مه‌ڵتیمیدیا لایف ستایل كولتوور و هونه‌ر
×

خوێندنەوەیەك بۆ كتێبی (كابینەی نۆیه‌می حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، چاكسازی و خزمه‌تگوزاری)

بەشی سێیەم و كۆتایی

كتێبی (كابینەی نۆیه‌می حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، چاكسازی و خزمه‌تگوزاری) لە دوو ساڵەی تەمەنی کابینەی نۆیەم، له‌ دوتوێی 383 لاپه‌ڕه‌دا، لەلایەن نووسینگەی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بڵاو كرایەوە. كتێبه‌كه‌ له‌ حه‌وت به‌شی سه‌ره‌كی پێكهاتووه‌، لەوانە: باسكردن لە ڕه‌وشی ئابووریی هه‌رێمی كوردستان و خه‌رجی و داهات و ئامار و داتاكان و چاكسازییه‌كانی كابینه‌ی نۆیه‌م و به‌شێك له‌ خزمه‌تگوزارییه‌كان، هەروەها باس له‌ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی و چاكسازی كراوە، لەگەڵ باسكردن لە سیستمی باج و به‌ئه‌لیكترۆنیكردنی كاروباری حكوومه‌ت و چەندین پرسی دیکە. لێرەدا خوێندنەوەیەك بۆ ئەو كتێبە دەكەین و ئەوەی گرنگە دەیخەینە ڕوو.

لە بواری پڕۆژە و چاكسازییەكانی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، باس لە دروستكردنی سێ سایلۆ كراوە، كە هەندێكیان تەواو بوونە و هەندێكیشیان لە تەواوبووندان و زیاتر لە 60 ملیار دیناریان بۆ تەرخان كراوە، هەروەها باس لەوە كراوە، كەوا چەندین پڕۆژەی پیشەسازی جێبەجێ کراون و پارەییان بۆ خەرج كراوە.

هەروەها باس لەوە كراوە، تاوەكوو ساڵی 2020 ئەو كارگانەی بەرهەمیان هەیە و كار دەكەن، لە 2 هەزار و 350 كارگە پێكهاتوون و 27 هەزار هەلی كاریان رەخساندووە. ئاماژە بەوەش كراوە، لە ساڵی 2020 ژمارەی هێمای بازرگانییە تۆماركراوەکان گەیشتووەتە 393 كۆمپانیای خۆماڵی و 190 كۆمپانیای بیانی.

لە بواری پڕۆژە و خزمەتگوزارییەكانی وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەڵایەتی، لە بواری مووچەی كەمئەندامان و خاوەن پێداویستیی تایبەت ئاماژە بە چاكسازی كراوە، كە ژمارەیان 88 هەزار كەس زیاترە و وردبینی لەو بابەتە بەردەوامە. ئەوەش ئاشكرا كراوە، ئەوانەی زیاتر لە یەك مینحە و ئیمتیازیان هەیە، چاكسازیی تێدا كراوە.

هەروها جەخت لەسەر ئەوە كراوەتەوە، لە فەرمانگەكانی تایبەت بە كار، توانیویانە هەلی كار بۆ بێكاران بڕەخسێنن.

لە بواری چاكسازی لە وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراواندا باس لەو پەیڕەوانە كراوە، كە بۆ چاكسازی دەركراون، لە مووچە و مینحەی كەسوكاری شەهید و ئەنفال و زیندانییانی سیاسی و بەركەوتەی چەكی كمیایی و تاقانەی جینۆساید. جەخت لەسەر ئەوەش كراوەتەوە، مینحەی 13 هەزار بەخێوكەر هەڵوەشێندراوەتەوە، كە مانگانە بڕی 996 ملیۆن دیناریان بۆ خەرج دەكرا.

بە وردی باس لەو لیژنانە كراوە، كە بۆ پێداچوونەوەی بە دۆسیەی شەهیدانی سەنگەر و هاووڵاتی و جینۆساید و زیندانییانی سیاسی پێكهاتوون، باس لەوەش كراوە، كە چاكسازی لە پێدانی شایستەی منداڵانی شەهید كراوە، كە لە قوتابخانە و زانكۆ تایبەتەكان دەخوێنن.

لە بواری وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینیشدا، باس لە بواری موڵكەكانی ئەوقاف كراوە، كە پێداچوونەوە بە كرێی موڵكەكان كراوە و تاوەكوو گونجاندنی بۆ بكرێت لەگەڵ بازاڕ و گەڕان و بەدواداچوونیش كراوە بۆ دۆزینەوەی موڵكەكانی ئەوقاف، هەروەها رەشنووسێك ئامادە كراوە، تاوەكوو كۆنفرانسێك بۆ موڵكەكانی ئەوقاف بكرێت، بۆ چاكسازی و وەبەرهێنان لەو موڵكانەدا.

لە كتێبەكەدا باس لە پڕۆژە و خزمەتگوزارییەكانی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن كراوە، جەخت لەسەر ئەوەش كراوەتە، 10 كۆمپانیای بواری گەیاندینان بەهۆی سەرپێچی و پابەندنەبوون داوەتە دادگا، 21 كۆمپانیاش ئاگاداركردنەوەیان بۆ نێردراوە و 3 كۆمپانیاش هەڵوەشێندراونەتەوە.

هەروەها باس لە پِڕۆژەی ستی پاس و فڕۆكەخانەی دهۆكیش كراوە، لەگەڵ خستنەڕووی وردەكارییەكانی دروستكردنی تێرمیناڵی هەولێر.

هەر لەو كتێبەدا بەدرێژی و بەوردی باسی چاكسازییەكانی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان كراوە، لە رووی پێداچوونەوە بە هەیكەلی فەرمانگەكە و ئەنجامدانی گۆڕانكارییەكان و لەسەرەتای ساڵی 2020 بودجەی فەرمانگەكە 20% كەم كرایەوە. ئاماژە بەوەش كراوە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان 14 نوێنەرایەتی لە وڵاتانی دەرەوە هەیە و بەرنامە هەیە بۆ 20 نوێنەرایەتی بەرز بكرێتەوە.

لە بەشێكی تری كتێبەكەدا، تیشك خراوەتەسەر سیستەمی باج و ئەو چاكسازی و گۆڕانكارییانەی لەو بوارەدا كراون.
باس لەوە كراوە، وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ناوی هەموو كۆمپانیا نەوتییەكانی بۆ بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی باج ناردووە، تاوەكوو باجیان لێوەربگیرێـت، بەدواداچوونیش بۆ هەموو ئەو كۆمپانیایانە كراوە، كە دۆسیەیان هەیە، یان بێ دۆسیەن، هەروەها بە نووسراو هەموو كۆمپانیاكانی ئینتەرنێت ملكەچ كراون بۆ دانی باج، لەگەڵ وەرگرتنی باج لە نەخۆشخانە تایبەتەكان و دانی باج لە فرۆشی شوێنە گەشتیارییەكان.

ئەوەش خراوەتە ڕوو، لە كابینەی نۆیەمدا هەزار و 251 كۆمپانیا بەهۆی نەدانی باج دراونەتە دادگا و دەیان ملیار دیناریش بۆ گەنجبنەی حكوومەت گەڕێندراوەتەوە. هەروەها زیاتر لە 2 هەزار و 400 باجدەر بەهۆی خۆدزینەوە لە باج دراونەتە دادگا و بە چەنین ملیار دینار سزا دراون.

لە بەشێكی دیکەی كتێبەكەدا، باسی وەبەرهێنان لە كابینەی نۆیەمدا كراوە و ئاماژە بەوە كراوە، لە ساتی دامەزراندنی کابینەی نۆیەمی حکوومەتی هەرێمی کوردستانەوە تا ئێستا، واتە لە ڕێکەوتی (28ی 7ی 2019 تا 20ی 6ی 2021ی زایینی)، 860 پڕۆژه پێشكه‌ش به‌ ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان‌ كراو،‌ کە 703 پڕۆژەیان بە سەرمایەی 16 ملیار و 680 ملیۆن و دۆلار پەسەند کراون و 89 پڕۆژەش پەسەند نەکراون و 68 پڕۆژەش هێشتا بڕیاریان لەسەر نەدراوە. پێشبینی دەکرێت، لە پڕۆژە پەسەندکراوەکاندا نزیکەی 48793 هەلی کار دابین بکەن.
لەم دوو ساڵەی کابینەی نۆیەمدا، لە کۆی 703 پڕۆژە پەسەندکراوەکە، مۆڵەت بە 131 پڕۆژەی وەبەرهێنان دراوە بە سەرمایەی (8 ملیار و 346 ملیۆن دۆلارە) لەسەر ڕووبەری (8401 دۆنم).

لە بەشێكی دیکەی كتێبەكەدا، باسی پڕۆژەكانی دەستەی ژینگە كراوە و ئەوە خراوەتە ڕوو، لە كابینەی نۆیەمدا مۆڵەت و رێگەپێدانی ژینگەیی بە 2424 پڕۆژە دراوە و 37 پڕۆژەش بەهۆی زیان بۆ ژینگە، رەزامەندییان پێ نەدراوە، هەروەها بە سەدان كەیسیش رووبەڕووی دادگا كراونەتەوە، یان سزا دراون.

لەلایەی دیکەوە، لەو كتێبەدا باس لە سەرژمێریی موڵک و ماڵی حكوومی كراوە و تیشك خراوەتەسەر ئەوەی، كابینەی نۆیەم لە كاتی دەستبەكاربوونیەوە، دەستی كردووە بە ژماردنەوەی سەرجەم موڵك و زەویی میری و پێداچوونەوەی بۆ كراوە، بەتایبەت لە زەویی بەتاڵ و موڵكی حكوومی و پێداچوونەوەش بە كرێی دامودەزگاكاندا كراوە.

بەپێی داتابەیسێك دەردەكەوێت، 24 هەزار و 956 خانوو و باڵەخانەی حكوومیی هەیە، لەگەڵ زیاتر لە 4 هەزار زەویی بازرگانی و بەتاڵ، هاوكات 589 خانوو لەلایەن دامودەزگاكان بەكرێ گیراون. ئاماژە بە چەندین رێكار و چاكسازیش كراوە بۆ ئەو موڵكانە.

لەلایەكی دیکەوە باس لەو پڕۆژ یاسایانە كراوە، كە لە لایەن حكوومەت بۆ پەرلەمانی كوردستان نێردراون و ژمارەیان 11 پڕۆژە بووە.

لە بەشی چوارەمی كتێبەكەدا، باسی جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی كراوە، تیایدا ئەو راپۆرتەی خستووەتە ڕوو، كە لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی ئامادەی كردووە و پێشكەشی پەرلەمانی كردووە. لەو راپۆرتەدا بەوردی هەموو قۆناغەكانی جێبەجێكردنی یاساكە باس كراون و داتاكان خراونەتە ڕوو و بەوردی هەموو سێكتەرەكان ئاماژەیان بۆ كراوە.

لە بەشی پێنجەمی كتێبەكەشدا، هەموو ئەو پڕۆژانە باس كراون، كە لە ماوەی دوو ساڵی كابینەی نۆیەم لەسەرتاسەری هەرێمی كوردستان جێبەجێ کراون، كە زیاتر لە 14 پڕۆژەی گرنگ و ستراتیژین، لەو بەشەدا پڕۆژەكان بەوێنە داندراون، هەر لە كاتی دانانی بەردی بناغە و دواتر كردنەوەی پڕۆژەكاندا.

لە دوابەشی كتێبەكەدا باسی چاكسازی لە گوتارەكانی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان كراوە، لە كاتی متمانەبەخشین بە كابینەكە لە پەرلەمان تاوەكو وێستگە جیاوازەكانی دیکە، كە بەردەوام مەسرور بارزانی، دووپاتی لە چاكسازی و بەرنامەی چاكسازی لە كابینەكەیدا كردووەتەوە.

لە 10ی 7ی 2019، لە كاتی متمانەدانی كابینەكەی لە پەرلەماندا، لە گوتارەكەی سەرۆکی حكوومەتدا هاتووە: "خواستی یەكەمی هاووڵاتییانمان بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵییە، خواستی یەكەمی منیش لەم كابینەیەدا رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و ئەنجامدانی چاكسازییە".

دوای تێپەڕبوونی 100 رۆژ بەسەر كابینەكەیدا، مەسرور بارزانی لە 2ی 12ی 2019 گوتارێكی پێشكەش كرد و تیایدا لە چەندین شوێن باسی لە چاكسازی كرد و بە داتا چاكسازییەكانی بۆ خەڵك خستە ڕوو و لە شوێنێكدا گوتی: "چاوپۆشی لە گەندەڵیی هیچ كەس و لایەنێك ناكەم".

لە گوتاری 22ی 5ی 2020، كە بۆ پلانی حكوومەت بۆ رووبەڕووبونەوەی قەیرانی دارایی سەرۆكی حكوومەت خستییە روو، تیایدا بەدرێژی باسی لە پلانەكان كرد و لە بەشێكی دا گوتی: "سوورین لەسەر ئەنجامدانی چاكسازی و رێگریكردن لە بەهەدەردانی سامانی گشتی".

لە 5ی 10ی 2020 سەرۆكی حكوومەت لە راپۆرتی خۆیدا لەبەردەم پەرلەمان، وێرای باسكردن لە پڕۆژە و كارەكان، جەختی لەسەر چاكسازی و شەفافیەت كردەوە و لەو راپۆرتەدا جەختی لەسەر جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی كردەوە.