كوردی عربي بادینی
Kurdî English

هه‌واڵ وتــار ڕاپۆرت چاوپێكه‌وتن ئابووری مه‌ڵتیمیدیا لایف ستایل كولتوور و هونه‌ر
×
هەرمن ئەحمەد 01/12/2020

دروشمی دژایەتیی كوردستان لە هەڵبژارنەكانی عێراقدا

لە دوای ٢٠١٤ ەوە، لە گۆڕەپانی سیاسیی عێراقدا، مۆدێلێکی زۆر مەترسیدار لای حزبە عەرەبیە عێراقییەکان برەوی پێ دەدرێت، ئەویش دژایەتیکردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان و خەڵکی کوردستانە، لە كاتێكدا دەوڵەتداری راستەقینە ئەوە بوو كە بیر لەوە بكاتەوە بۆچی هەرێمی كوردستان بڕیاری ریفراندۆمی دا؟ دەبوو هەوڵی بدایە ئەو كێشانە چارەسەر بكات كە وای لە كوردستان كرد، بیر لە سەربەخۆیی بكاتەوە.

بێگومان ئەو دژایەتییە چەند ئامانجێکی هەیە، یەکێکیان شاردنەوەی شکستی حوکمڕانیی حزبە عەرەبیە شیعەکانە لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری بە پارێزگا شیعەنشینەکانی خوارووی بەغدا و شارەكانی ناوەڕاستیش، نەخاسمە کاتێک خەڵکی ئەو ناوچانە بۆ گەشت و سەفەر و گەڕان روو لە هەرێمی کوردستان دەکەن و ئەو ئاسایش و ئاوەدانییە دەبینن، ئامانجێکی تریشی شەرعیەتدانە بە ناوی خەڵک بۆ دژایەتیکردنی هەرێمی كوردستان بە هەموو جۆرە چەکێک.

رەخساندنی ئەو ژینگەیە لە شەقامی عێراقیدا تا دژایەتیی هەرێمی كوردستان ببێتە دروشم و هەنگاو، پارەیەکی زۆری لێ خەرج کراوە، نەخاسمە لە میدیا و سۆشیال میدیادا، بۆیە دەبینین حوکمڕانی عەرەبی شیعە، دەست بۆ پشکی هەرێمی كوردستان دەبات بە میزاجی خۆی، بێ گەڕانەوە بۆ بنەماكانی (هاوسەنگی، هاوبەشی، سازان) کە کۆڵەکەی بنیاتنانی عێراقی فیدڕاڵن.

ئەوان لە کۆبوونەوەکاندا بە شاندی کوردی دەڵێن: ”ناچارین ئەوە بکەین بۆ دامرکاندنەوەی ناڕەزایی خەڵکی باشوور و ناوەڕاست“، لە ڕاستیدا ئەوە پاساوێکی بێ بنەمایە، چونکە بە دەستوور و بەپێی یاسا، پشکی هەرێمی کوردستان دەبێت پارێزراو بێت و تێکەڵ بە دۆخی ناوخۆی ماڵی شیعە نەکرێت.

ئەوان ئێستا دەبینن دۆخی ئابووریی جیھان بە گشتی، هەرێمی کوردستانیش وەک بەشێک لە ئابووریی جیھانی، بە دۆخێکی خراپ و ناجێگیردا تێدەپەڕێت، بۆیە دەیانەوێت بۆ شکاندنی قەوارەی هەرێمی کوردستان چەکی بودجە بەکار بهێنن و کردوویانە. بەڵام ئەوەی وای کردووە عەرەبی شیعەی حوكمڕان بتوانن ئەو سیاسەتە سەر بخەن، پشتگیریی هێزە عەرەبە شیعەکان و عەرەبە سوننەكان و پەرتەوازەیی ناوماڵی کوردە.

بۆ ڕێگرتن لەو سیاسەتە ئامانجدارە، بەر لە ھەموو شتێک پێویستە بە هەر جۆرێک بێت یەکڕیزی و یەک گوتاریی کورد بەرامبەر بەغدا لە چوارچێوەی ستراتیجێكی تۆکمە رێک بخرێتەوە، نەک وەک ئێستا کە بەشێك فراکسیۆنە کوردستانییەکان، تەنانەت ململانێی ناوخۆی هەرێمی کوردستانیان بردووەتە پەرلەمانی عێراق، ماوەیەكە گوێبیستی هەندێک دەنگی (كورد!) دەبیت لە دەنگی شۆفێنییەکی عەرەب زۆر توندترە بەرامبەر هەرێمی کوردستان.

هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق بووەته‌ مۆته‌كه‌ به‌سه‌ر كوردستانه‌وه‌، له‌وه‌ته‌ی بڕیاری ئەنجامدانی هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خته‌ی عێراق دراوه‌، دژایه‌تیكردنی كورد بووەته‌ یه‌كه‌م به‌رنامه‌ی پارته‌ سیاسییه عەرەبییە‌كانی عێراق به‌ سوننه و شیعه‌كانه‌وه،‌ هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌م ئه‌جیندایەی دژایه‌تیكردنی هەرێم‌ تەنیا عه‌رەبه‌ عیراقیه‌كانی نه‌گرتووەته‌وه،‌ به‌ڵكوو پەرلەمانتارانی به‌شێك له‌ نه‌ته‌وه‌كانی تریشی گرتووەتەوە كه‌ به‌ ئه‌جیندای ده‌ره‌كی كاری سیاسی له‌ناو خاكی عێراقدا ده‌كه‌ن، ئه‌وانیش بوونه‌ته‌ هاوپه‌یمانی یه‌كتر له‌سه‌ر حسابی كورد.

لە هه‌ڵبژاردندا کە یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماكانی دیموكراسی، پێویستە حزبە بەشدارەکانی پرۆسەکە لە هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی دەنگی خەڵک لەسەر بنەمای بەرنامەیەکی سەرتاسەری بۆ پێشکەشکردنی باشترین خزمەتگوزاری بۆ خەڵک و رەخساندنی گوزەرانێکی بەرز كێبەركێ بكەن، 
بەڵام دیارە ئەو هاوکێشەیەش لای حوکمڕانی عەرەبی شیعە پێچەوانە بووەتەوە و دەیانەوێت دەنگ لەسەر بنەمای دژایەتیی قەوارەی هەرێمی کوردستان بەدەست بهێنن! ئەی کەواتە حزبە کوردییەکانی بەشدار لە و پڕۆسەیە، پێویستە دەنگ لەسەر چ بنەمایەک بەدەست بهێنن!

‏‎هاووڵاتیانی هه‌رێمی كوردستان تووشی چەواشەكردن بوون، ناحه‌قیشیان ناگرم له‌ لایه‌ك بەرپرسانی باڵای یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان له‌نێوان ده‌سه‌ڵات و ئۆپۆزیسۆنبوونیاندا، خۆیان یه‌كلا نه‌كردووەته‌وه شه‌ریكن یان دژ؟ له‌لایه‌كی دیش نوێنه‌ره‌كانی گۆڕان به ‌نه‌فه‌سێكی جیاوازتر قسه‌ ده‌كه‌ن، ده‌مێك به ‌قسه‌ی ڕێكخەره‌كه‌یان ده‌كه‌ن و ده‌مێكیش له ‌قسه‌ی ده‌رده‌چن!

هه‌ندێك په‌رله‌مانتاری خۆفرۆش و خاكفرۆشیشمان هه‌یه‌ له‌ به‌غدا، له‌ شۆڤێنیه‌كان شۆڤینیترن به‌رامبه‌ر به ‌كورد و كوردستان! ئه‌مانه‌ن شه‌قامی كوردیان ماندووتر كردووه‌ له‌ژێر ڕه‌شماڵی دیموكراسیه‌تدا دیكتاتۆرئاسا و پۆپۆلیستیانە مامه‌ڵه‌ ده‌كه‌ن، ده‌بینین چۆن بانگەشه‌ی عه‌داله‌تی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌كه‌ن، به‌ڵام عه‌داله‌تخوازێكی سته‌مكار له‌ناو خه‌ڵكی و كۆمه‌ڵگا وه‌ك پاڵه‌وان خۆیان ده‌رئه‌خه‌ن كه‌چی هه‌ر ئه‌وانن شه‌ریكن له‌ برسیكردنی هاووڵاتیان.

‏‎هه‌ڵبژاردنی عێراق چی ده‌گۆڕێت؟
‏‎عێراقێكی فره‌پێكهاتە و فره‌ڕه‌نگ و ده‌نگە، ئه‌مه‌ له‌به‌ر ئه‌وه ‌نیه‌ كه‌ بڵێین عێراق وڵاتێكی دیموكراسییه،‌ كە‌ ئه‌م هه‌موو حزب و سیاسییانه‌ی لێ دروست بووه‌ هۆكار ئەوەیە پاش هاتنی ئه‌مریكاییه‌كان بۆ عێراق، هه‌ڵبژاردن به‌ شێوه‌یه‌كی ڕێكخراوه‌یی و لەسەر بنەمای دیموكراسیەتی ته‌وافوقی به‌ڕێوه ‌ده‌چوو، دڵمان خۆش بوو گوتمان ئیدی عێراق دەبێتە وڵاتێكی دیموكراسی، به‌ڵام ده‌بینین ڕۆژ به‌ڕۆژ سیاسییه‌ عیراقیه‌كان ئه‌چنه‌وه‌ ناو قاڵبه‌ شۆڤێنییه‌كانی خۆیان كاتێك كه‌ دژایه‌تیی كورد ده‌كه‌ن، هه‌رچه‌نده‌ با هه‌ر نه‌ڵێین دژی كوردن، به‌ڵكوو بەگشتی دژی ئه‌و باوه‌ڕه‌ن كه‌ باس لە پێكه‌وەژیانی نه‌ته‌وه‌یی دەكات.

له‌ هه‌ڵبژاردنه‌كانی ڕابردوودا، شه‌ڕی داعش هه‌بوو، ئابووریی عێراق وه‌ك ئێستا زۆر بەخراپی له‌ قه‌یراندا نه‌بوو، تا رادەیەك ماڵی عەرەبی شیعە یەك بوو، بەڵام هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ كێشمه‌كێشمی ناوخۆی عێراق له ‌لوتكه‌دایه،‌ ده‌ستێوه‌ردانی ده‌رەكی بینه‌قاقای سیاسییه‌كانی گرتووه‌، دژایه‌تیكردنی كورد و برسیكردنی شه‌قامی كوردی، بووەته‌ پرسێكی گرنگ، كوردیش هه‌میشه‌ له‌نێوان دوو دیدیدا گیری خواردووه‌، دیدێك كه‌ باوه‌ڕی هیچ به‌ به‌غدا نیه‌ چونكە حوكمڕانی لەدەست عێراقیەكاندا نیە، ئەگەرچی هەوڵی زۆری رێككەوتنیش دەدات لەگەڵ بەغدا، بەڵام‌ سیاسییه‌كانی عێراق جێی متمانه‌ نین و پابه‌ند نابن به‌ رێككه‌وتنه‌كان. دیدێكی تریش كه بڕوایان به‌وه‌ هه‌یه‌ هه‌موو شتێك بچێتە ژێر كۆنترۆڵی ده‌وڵه‌تی عێراق و یه‌كپارچه‌یی عێراقیان به‌لاوه‌ گرنگتره‌ وه‌ك له‌ هه‌رێمی كوردستان. 

ئه‌م دوو دیدگایه‌ دۆخی هه‌رێمی كوردستان خراپ ده‌كات، په‌یوه‌ندییه‌ دیبلۆماسییه‌كانی ئیفلیج كردووه‌، دابه‌شبوونی حزبه‌ سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به‌سه‌ر ئه‌و دوو دیدگایه‌ ئاكامی خراپی لێ ده‌كه‌وێته‌وه،‌ هه‌ر بۆیه‌ وا پێویست ده‌كات له‌و دۆخه‌ ئالۆزەدا،‌ حزبه‌ سیاسییه‌كانی كوردستان حه‌كیمانه له‌گەڵ به‌غدادا بكه‌ونه‌ دانوستان، تا هه‌رێمی كوردستان له‌م قه‌یرانه‌ ئالۆزه‌دا زیاتر نغرۆ نه‌بێ.