احزاب شیعه حامی ایران در کشورهای عراق و لبنان طی دو انتخابات پارلمانی در این دو کشور، با کاهش شدید آراء خود روبرو شدند. در همین رابطه و برای بررسیی علل این تحولات، با دکتر بابان الیاسی، کارشناس و ناظر امور سیاسی خاورمیانه، بحث و گفتگویی داشتیم که متن کامل آن در پی می‌آید.

باس‌نیوز: انتخابات اخیر پارلمان لبنان و کاهش چشمگیر آرا حزب‌الله، حامل چه پیامی است و از چه منشا‌ء می‌گیرد؟

دکتر بابان الیاسی: از لحاظ ترکیب جمعیتی، لبنان دارای 18 فرقه مذهبی از جمله چهار فرقه مسلمان، 12 فرقه مسیحی، دروزی و یهودی می‌باشد. و براساس تقسیمات پارلمانی،128  کرسی پارلمان به طور مساوی بین مسیحیان و مسلمانان تقسیم شده است.

حزب الله یک نهاد سیاسی، نظامی و اجتماعی با پایگاه و نفوذ مردمی در میان جامعه شیعی لبنان است. این حزب که از حمایت ایران برخوردار است، در اوایل دهه 1980 تأسیس شد و در جریان حضور  اسرائیل در جنوب لبنان در سال 1982، پا به عرصه وجود گذاشت.

سه سمت اصلی سیاسی شامل رئیس جمهور، رئیس مجلس و نخست وزیر بر اساس توافقنامه‌ای که به سال 1943 باز می گردد، بین 3 مذهب بزرگ به ترتیب مسیحیان مارونی، مسلمانان شیعه و مسلمانان سنی تقسیم شده است.

نتایج بدست آمده از انتخابات اخیر پارلمان لبنان، نتیجه‌ای کاملا غیرمترقبە برای ناظران امور لبنان بود که طی آن جنبش شیعه طرفدار ایران و متحدانش کمتر از 65 کرسی از 128 کرسی را به دست آوردند. از سوی دیگر در این انتخابات نامزدهای جنبش اعتراضی مردمی، که در سال 2019 شکل گرفت، توانستند حداقل 13 کرسی پارلمان را بدست آورند.

در این میان، اگرچه ائتلاف حزب الله و جنبش امل به رهبری نبیل بری، رئیس مجلس، تمامی کرسی های اختصاص داده شده به فرقه شیعه (27 کرسی) را به دست آورد، اما به دلیل از دست دادن اکثریت، ضربه سنگینی به این حزب وارد شد. اعضا این ائتلاف شامل 71 نماینده بود.

اما ریشه‌های این شکست را باید در چندین حوزه جستجو کرد. از سال 2019، پول ملی لبنان بیش از 90 درصد ارزش خود را از دست داد، مشتریان بانک‌ها از محدودیت‌های شدید بانکی رنج می‌برند و طبق گزارش سازمان ملل، قریب به 80 درصد از جمعیت لبنان زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در میانه این بحران‌ها در سال 2020، دولت برای اولین بار در تاریخ خود نتوانست بدهی‌هایش را بپردازد. حال بر این بحران‌ها مساله انفجار عظیم سال 2020 در سواحل بیروت را نیز به آن بیافزائید که طی آن رویداد تلخ مقادیر زیادی از نیترات آمونیوم انبار شده که بدون در نظر گرفتن مسائل ابتدائی ایمنی بصورت مخفیانه نگه‌داری می‌شد، منفجر گردید و بیش از 200 کشته و زخمی به دنبال داشت. رویدادی که جامعه لبنان آنرا به بی‌کفایتی طبقه حاکم نسبت می‌دهد. باید متذکر شد در حالی که کشور در یک بحران اقتصادی بسیار جدی فرو رفته، هیچ اقدامی از سوی طبقه حاکم که متهم به بی‌کفایتی می‌باشد، انجام نشده است.

اکنون لبنان با چندین بحران جدی روبرو است. سئوال اصلی این می‌باشد که ایا این کشور می‌تواند اصلاحات مورد نیاز جامعه بین‌المللی را برای نجات کشور از ورشکستگی و دریافت‌ کمک‌هایی که شدیداً به آن نیاز دارد، به انجام برساند؟ صندوق بین المللی پول خواستار تعهد قوی از لبنان برای اجرای اصلاحات اساسی در راستای احیا و بازسازی بخش مالی و مبارزه با فساد در این کشور می‌باشد. لبنان می‌تواند با چالش جدی تشکیل دولت رووبرو شود، چون نە حزب‌الله و نە رقیبان این حزب اکثریت لازم را برای تشکیل دولت ندارند.

دیگر حزب برندە، یک حزب مسیحی، بە رهبری سەمیر جعجع بود که به شدت با حزب الله مخالف است. این حزب اعلام نموده که توانسته حداقل 18 کرسی در مقایسه با 15 کرسی در سال 2018 به دست آورد. البته مابقی کرسی‌ها توسط جناح‌ها و ائتلافاتی بدست آمده که همگی در جناح مقابل حزب الله قرار می‌گیرند.

اما نباید فرامود کرد که سیزدە پارلمانتار مستقل که توانسته‌اند در این دور وارد پارلمان شوند می‌توانند در مقابل احزاب سنتی صف آرایی کنند و خود را بە عنوان وزنه‌ای جدید برای تشکیل دولت معرفی کنند. از جمله شگفتی‌های دیگر این انتخابات، برندە شدان دو نامزد مستقل در جنوب لبنان است، منطقه‌ای که برای سه دهه زیر سلطه متحدان حزب‌الله بوده.

در حالیکه نامزدهای "اعتراض مردمی سال 2019" با برنامه‌ خارج کردن طبقه سنتی حاکم و بازنگری کامل نظام سیاسی بر اساس تقسیم قدرت در جامعه وارد پارلمان شده‌اند، اما باید گفت احتمال تغییرات اساسی بسیار مشکل به نظر می‌رسد. حتی باوجود درخواست‌ها برای تشکیل سریع دولت، در غیاب اکثریت تصمیم‌گیرنده احتمال بە درازا کشیدن تشکیل دولت خیلی محتمل است.

مهمترین سوال بعد از ترکیب جدید مجلس این است، کە آینده چه خواهد بود؟ آنچه پس از آن پیش می‌آید و نحوه برخورد پارلمان لبنان با چیدمان جدید خود در آینده است. در صورت عدم توافق سیاسی میان جناح‌ها، پارلمان لبنان دو گزینه در پیش روی خود خواهد داشت، یا در راستای نجات کشور گام بردارد یا به بخشی از درگیری‌های بین جناحی بدل شود که در اینصورت کشور را به سمت پرتگاه نابودی خواهد کشاند.

باید متذکر شد، هیچ برنده یا بازنده واقعی در این انتخابات وجود ندارد چون هیچکس خود را بازنده نمی داند و احزاب مجبورند با اجماع به اداره دولت ادامه دهند. اگرچه نظام سیاسی-فرقه‌ای لبنان اساساً اجازه حکومت اکثریت و اقلیت را می‌دهد اما از پرت شدن هر جناحی به خارج از دایره قدرت می‌تواند مسائل لبنان را پیچیده‌تر و بی‌ثبات‌تر کند.

باس‌نیوز: در انتخابات پارلمان عراق احزاب و جناح‌های نزدیک به ایران با شکست روبرو شدند و حالا نیز نوبت حزب‌الله لبنان است که به عنوان متحد اصلی ایران شناخته می‌شود، آیا کاهش جایگاه و نفوذ ایران در این کشورها موقت است یا این مساله ادامه خواهد داشت و در نهایت از جایگاه و نفوذ ایران در منطقه کاسته می‌شود؟

دکتر بابان الیاسی: در حالی که در انتخابات 2021 عراق، شیعیان به دو جبهه صدری و هماهنگی تقسیم می شوند، در لبنان، شیعیان تقریباً متحد هستند. دلیل کاهش آرای شیعیان طرفدار ایران در عراق و لبنان را می توان حمایت بیش از حد آن‌ها از ایران و بی‌توجهی به منافع مردم عراق و لبنان دانست. گروه‌های طرفدار ایران در این دو کشور مبتنی بر فرقه‌گرایی رفتار می‌کنند و به هیچ شیوە‌ای منافع سایر اقلیت‌ها را در نظر نمی‌گیرند. از سوی دیگر، نابسامانی‌های اقتصادی ایران و کاهش کمک‌ها به گروه‌های طرفدار ایران در عراق و لبنان می‌تواند دلیل دیگری برای کاهش حمایت از حزب الله و احزاب عراقی حامی ایران باشد.

البته مسئله اوکراین بر معادلات خاورمیانه نیز تاثیرگذار بوده است. خلاء ناشی از خروج روسیه از سوریه احتمالا توسط گروه های مرتبط با ایران پر خواهد شد. گفته می شود روسیه از کمک‌های اسرائیل به اوکراین ناراضی است، بنابراین به گفته منابع مختلف، روسیه به گروه های ایرانی و نیروی قدس اجازه داده است در نزدیکی بلندی های جولان مستقر شوند.

باس‌نیوز: صدر یک ماه دیگر به جناح‌های سیاسی عراق مهلت داده تا دولت جدید این کشور را شکل دهند، این وضعیت تا به کی ادامه خواهد داشت؟ آیا راه فراری از آن وجود دارد؟

دکتر بابان الیاسی: در سیاست، هر احتمالی امکان دارد، بویژه در خاورمیانه که در آن اتحادها پایدار نیستند. در این مرحلە، صدر بە نسبت رقبای شیعە خود، در موضع قدرت است. صدر قصد دارد با خروج برخی از نیروها به رهبری ائتلاف حاکمیت قانون به رهبری نوری المالکی، نخست وزیر سابق، یک دولت اکثریت ملی تشکیل دهد. این برخلاف خواسته های چارچوب هماهنگی است که خواستار تشکیل دولت اجماع است که همه نیروهای سیاسی کشور در آن مشارکت داشته باشند. بازگشت به پای صندوق‌های رای شاید یکی از گزینه های او باشد. برخلاف چارچوب هماهنگی، گام بعدی صدر ممکن است فراخوانی پارلمان برای انحلال خود و انتخاب مجدد باشد. صدر احتمالاً متقاعد شده است که رقبای او در تشکیل دولت موفق نخواهند شد. بدلیل مسئله اوکراین، ایالات متحده کمتر نگران وضعیت عراق است. ایران که از وضعیت بغرنج عراق و تنش بین احزاب شیعه بیمناک بود، بسیار آگاهانه در تلاش است تا سیاست های خود را دنبال کند. صدر برای سازماندهی مجدد احزاب شیعه و تشکیل دولت اکثریت ملی از داخل و خارج بویژه از سوی ایران تحت فشار است. اگر فرمول قابل قبولی ارائه شود، مثلاً با پیشنهاد یک نامزد بی‌طرف برای نخست وزیری، صدر آماده توافق با احزاب شیعه است. البته نباید فراموش کرد که صدر با مالکی بیش از سایر شیعیان مشکل دارد.